Tasauf Hakiki dan Penyelewengan
Oleh Panel Penyelidikan Yayasan Sofa Negeri Sembilan
Sedar atau tidak sudah masuk minggu ke sembilan kita berbicara tentang Tasauf di ruang ini. Dalam siri terakhir ini kita akan cuba menyorot beberapa fahaman dan ajaran yang menyeleweng yang dinisbahkan kepada Tasauf selain cuba merumuskan pandangan kita tentang Tasauf.
Walaupun dalam siri tulisan yang lepas kita telah cuba mempertahankan Tasauf sebagai cabang dan dimensi asasi kepada agama kita, kita tidak menafikan bahawa wujudnya kumpulan dan ajaran Tasauf yang sesat atau menyeleweng daripada batasan agama sebenar. Pepatah Melayu menyebut, bumi manakah yang tak di timpa hujan? Adakah wujud di sana, mana-mana kumpulan atau aliran sama ada bersifat agama atau tidak, yang terpelihara sepenuhnya daripada sebarang penyelewengan? Cuma, harus difahami, dalam paksi-paksi ajaran agama Islam iaitu Aqidah, Syariah dan Tasauf, penyelewengan yang berlaku bukannya berpunca daripada kelemahan ajaran tersebut tetapi kerana kelemahan mereka yang cuba mengamalkan dan menghayatinya. Disamping kelemahan jenis ini yang benar-benar berlaku, Tasauf turut cuba ditempelkan dengan pelbagai gambaran kelemahan palsu oleh kelompok yang anti-Islam atau anti-Tasauf.
Kelemahan Pengamalnya
Mereka yang meminati dan mengamalkan Tasauf boleh kita bahagikan kepada dua secara amnya iaitu mereka yang memilih untuk bertarekat ataupun mereka yang tidak bertarekat. Jika berlaku penyelewengan di kalangan mereka yang bertarekat ia lebih nyata dan tertonjol berbanding dengan mereka yang tidak bertarekat. Media massa juga cepat menarik perhatian umum kepada gejala ini. Kita sering mendengar kisah penyelewengan pelbagai kumpulan dan ajaran berimej keruhanian dan tasauf dalam negara kita seperti kumpulan al-Arqam, Ayah Pin, Cikgu Kahar dan pelbagai kumpulan kecil yang lain. Antara bentuk penyelewengan yang timbul daripada golongan ini adalah menolak kehidupan dunia secara melampau, melampau dalam mengikuti ‘syeikh’ sehingga diluar batas syara`, mempercayai ajaran bersatu dengan Tuhan secara hakiki, mengutamakan amalan tarekat berbanding amalan fardhu dan sebagainya.
Apa yang lebih memburukkan imej tarekat dan tasauf, ialah sebahagian daripada kumpulan ini menisbahkan diri mereka kepada tarekat-tarekat arus perdana seperti Naqshabandiah, Qadiriah dan sebagainya. Mereka juga menggunakan istilah dan konsep yang dipakai dalam tasauf arus perdana seperti Syeikh, mursyid, tarekat, awrad, kasyaf, fana’, yaqazoh dan sebagainya. Hakikatnya penyelewengan yang berlaku kepada golongan ini adalah kerana kelemahan mereka untuk benar-benar mengikuti panduan dan acuan sebenar tarekat dan tasauf Islam. Antara punca-punca utamanya ialah guru yang belum layak dan belum mendapat keizinan mana-mana guru yang layak, guru yang telah terputus sanad serta tarekat yang diwarisi oleh mereka yang bukan ahli-ahli ilmu.Kuncinya di sini ialah lemahnya faktor ilmu dalam pengahayatan tarekat sedang Islam adalah agama yang bersendikan ilmu. Akibatnya timbullah gejala pelanggaran syariah seperti nikah batin, solat dengan niat sahaja ataupun ketaasuban seperti mendakwa syeikh sebagai Imam Mahdi dan Wali Qutub.
Tuduhan-tuduhan Liar
Selain daripada penyewelengan sebenar yang timbul akibat kelemahan para pengamalnya, tasauf dan tarekat turut menjadi sasaran pelbagai tuduhan dan kempen memburuk-buruknya daripada mereka yang memusuhinya dari dalam dan luar lingkungan Islam. Para kuffar memusuhinya kerana mereka memang anti atau jahil dengan Islam. Sebahagian daripada mereka juga menyerangnya kerana tahu bahawa inilah antara pusat kekuatan Islam. Mereka tahu daripada kajian dan sejarah bahawa tasauf turut menjadi inspirasi jihad menentang musuh-musuh Islam.
Tasauf juga menjadi sasaran beberapa aliran pinggiran dalam Islam yang melihat tasauf dan tarekat sebagai saingan dan penghalang untuk mereka menjadi lebih dominan dalam masyarakat seperti aliran ekstrim liberal juga aliran ekstrim modernis. Pendokong ekstrim liberal memang suka kepada Islam yang serba bebas dan tidak terikat dengan ikatan-ikatan termasuklah ikatan-ikatan Syariat, Aqidah dan Tasauf. Manakala kelompok ekstrim modenis umumnya cuba mengajak umat membebaskan diri daripada mengikuti warisan khazanah ilmu-ilmu tradisional Islam termasuklah dalam tasauf. Mereka sering bercakap atas nama pembaharuan agama, tajdid, pembebasan daripada taqlid dan kejumudan, kembali kepada al-Quran dan Sunnah dan sebagainya.
Ancaman terhadap tasauf daripada kelompok ekstrim modenis ini lebih berbahaya kerana mereka berbahasa dan berpakaian agama sehingga masyarakat awam mudah terkeliru. Hakikatnya, dalam mereka mengajak masyarakat tidak bertaqlid kepada khazanah tradisi Islam mereka sebenarnya menjerumuskan masyarakat kepada suatu taqlid yang lebih sempit iaitu bertaqlid kepada tokoh-tokoh dan aliran mereka. Akhirnya masyarakat diajak untuk mengikuti beberapa kerat tokoh yang mereka sanjung secara berlebihan terutamanya Ibnu Taymiyyah, Ibnu al-Qayyim dan kemudiannya Muhammad Ibn Abdul Wahhab dan para pendokong nya.
Pandangan Ibnu Taymiyyah dan Ibnu Al-Qayyim yang mengkritik tasauf mereka angkat tanpa menonjolkan sisi lain yang tidak menyebelahi kecenderungan mereka. Sebenarnya Ibnu Taymiyyah dan Ibnu al-Qayyim menghalakan kritikan mereka terhadap beberapa kumpulan pengamal tasauf pada zaman mereka dan bukannya terhadap tasauf itu sendiri. Mereka tidaklah menafikan tasauf sebagai cabang penting dan disiplin ilmu asasi dalam agama. Buktinya Ibnu Taymiyyah sendiri menganggap dirinya sebagai seorang pengikut tarekat Qadiriyyah. Maqam beliau di Damaskus, Syria juga merupakan kawasan maqam yang di waqafkan khusus untuk para Sufi. Jilid sepuluh dan sebelas daripada himpunan fatwanya juga menghuraikan tasauf. Murid beliau Ibnu al-Qayyim pula telah menulis kitab Madarij al-Salikin dalam tiga jilid yang merupakan huraian kepada kitab Manazil al-Saa`irin karya Imam al-Harawi berkaitan dengan maqam-maqam dalam perjalan ruhani kesufian. Kesimpulannya, dua tokoh ulama kontroversial ini pun tidaklah terlalu menolak atau anti-tasauf seperti sikap segolongan mereka yang sering menjuarakan tokoh-tokoh ini.
Kembalilah kepada Tasauf
Sesudah kita membahaskan dan menperjelaskan tentang tasauf dan pelbagai persoalan yang timbul berkaitannya hanya satu kesimpulan yang paling sesuai dibuat iaitu marilah kita semua kembali kepada tasauf. Kita kembali menghargai dan mengenali tasauf sebagai cabang dan dimensi asasi daripada agama kita yang kita cintai ini. Kita kembali memahami kedudukannya yang sangat harmonis dengan syariat, aqidah dan semua prinsip dan ajaran Islam yang lain. Dan yang paling penting, marilah kita sama-sama menghayatinya dalam kehidupan kita agar agama kita benar-benar terselamat daripada virus-virus dalaman yang boleh menghancurkan kehidupan beragama kita tanpa kita sedari. Hakikatnya, ketaqwaan itu berpengkalan di hati, seperti pesanan Nabi SAW. Jika agama dan ketaqwaan itu sudah tewas di pengkalannya sendiri apakah ia dapat ditegakkan di tempat dan tahap yang lain?
Akhirnya, kami tinggalkan para pembaca budiman dengan sepotong hadis yang menjadi antara induk dalam memahami kedudukan tasauf dan sering dipetik untuk tujuan itu. Imam Muslim dalam Sahihnya meriwayatkan bahawa, Rasulullah SAW ada menceritakan tentang tiga orang yang terawal dihisab di Akhirat kelak. Seorang yang mati syahid di medan perang, seorang ulama yang mengajar ilmu agama dan al-Quran dan seorang hartawan yang dermawan di jalan agama. Akhirnya ketiga-tiga mereka telah diseret di atas muka masing-masing dan dihumban ke neraka kerana kegagalan mereka menjaga keikhlasan, mensucikan niat dan hati masing-masing dalam kehebatan mereka berjuang di jalan Allah. Semoga Allah Jalla Jalaluh mengurniakan keikhlasan kepada kita dan mensucikan hati-hati kita dari segala yang tidak disukaiNya.
Oleh Panel Penyelidikan Yayasan Sofa Negeri Sembilan
Sedar atau tidak sudah masuk minggu ke sembilan kita berbicara tentang Tasauf di ruang ini. Dalam siri terakhir ini kita akan cuba menyorot beberapa fahaman dan ajaran yang menyeleweng yang dinisbahkan kepada Tasauf selain cuba merumuskan pandangan kita tentang Tasauf.
Walaupun dalam siri tulisan yang lepas kita telah cuba mempertahankan Tasauf sebagai cabang dan dimensi asasi kepada agama kita, kita tidak menafikan bahawa wujudnya kumpulan dan ajaran Tasauf yang sesat atau menyeleweng daripada batasan agama sebenar. Pepatah Melayu menyebut, bumi manakah yang tak di timpa hujan? Adakah wujud di sana, mana-mana kumpulan atau aliran sama ada bersifat agama atau tidak, yang terpelihara sepenuhnya daripada sebarang penyelewengan? Cuma, harus difahami, dalam paksi-paksi ajaran agama Islam iaitu Aqidah, Syariah dan Tasauf, penyelewengan yang berlaku bukannya berpunca daripada kelemahan ajaran tersebut tetapi kerana kelemahan mereka yang cuba mengamalkan dan menghayatinya. Disamping kelemahan jenis ini yang benar-benar berlaku, Tasauf turut cuba ditempelkan dengan pelbagai gambaran kelemahan palsu oleh kelompok yang anti-Islam atau anti-Tasauf.
Kelemahan Pengamalnya
Mereka yang meminati dan mengamalkan Tasauf boleh kita bahagikan kepada dua secara amnya iaitu mereka yang memilih untuk bertarekat ataupun mereka yang tidak bertarekat. Jika berlaku penyelewengan di kalangan mereka yang bertarekat ia lebih nyata dan tertonjol berbanding dengan mereka yang tidak bertarekat. Media massa juga cepat menarik perhatian umum kepada gejala ini. Kita sering mendengar kisah penyelewengan pelbagai kumpulan dan ajaran berimej keruhanian dan tasauf dalam negara kita seperti kumpulan al-Arqam, Ayah Pin, Cikgu Kahar dan pelbagai kumpulan kecil yang lain. Antara bentuk penyelewengan yang timbul daripada golongan ini adalah menolak kehidupan dunia secara melampau, melampau dalam mengikuti ‘syeikh’ sehingga diluar batas syara`, mempercayai ajaran bersatu dengan Tuhan secara hakiki, mengutamakan amalan tarekat berbanding amalan fardhu dan sebagainya.
Apa yang lebih memburukkan imej tarekat dan tasauf, ialah sebahagian daripada kumpulan ini menisbahkan diri mereka kepada tarekat-tarekat arus perdana seperti Naqshabandiah, Qadiriah dan sebagainya. Mereka juga menggunakan istilah dan konsep yang dipakai dalam tasauf arus perdana seperti Syeikh, mursyid, tarekat, awrad, kasyaf, fana’, yaqazoh dan sebagainya. Hakikatnya penyelewengan yang berlaku kepada golongan ini adalah kerana kelemahan mereka untuk benar-benar mengikuti panduan dan acuan sebenar tarekat dan tasauf Islam. Antara punca-punca utamanya ialah guru yang belum layak dan belum mendapat keizinan mana-mana guru yang layak, guru yang telah terputus sanad serta tarekat yang diwarisi oleh mereka yang bukan ahli-ahli ilmu.Kuncinya di sini ialah lemahnya faktor ilmu dalam pengahayatan tarekat sedang Islam adalah agama yang bersendikan ilmu. Akibatnya timbullah gejala pelanggaran syariah seperti nikah batin, solat dengan niat sahaja ataupun ketaasuban seperti mendakwa syeikh sebagai Imam Mahdi dan Wali Qutub.
Tuduhan-tuduhan Liar
Selain daripada penyewelengan sebenar yang timbul akibat kelemahan para pengamalnya, tasauf dan tarekat turut menjadi sasaran pelbagai tuduhan dan kempen memburuk-buruknya daripada mereka yang memusuhinya dari dalam dan luar lingkungan Islam. Para kuffar memusuhinya kerana mereka memang anti atau jahil dengan Islam. Sebahagian daripada mereka juga menyerangnya kerana tahu bahawa inilah antara pusat kekuatan Islam. Mereka tahu daripada kajian dan sejarah bahawa tasauf turut menjadi inspirasi jihad menentang musuh-musuh Islam.
Tasauf juga menjadi sasaran beberapa aliran pinggiran dalam Islam yang melihat tasauf dan tarekat sebagai saingan dan penghalang untuk mereka menjadi lebih dominan dalam masyarakat seperti aliran ekstrim liberal juga aliran ekstrim modernis. Pendokong ekstrim liberal memang suka kepada Islam yang serba bebas dan tidak terikat dengan ikatan-ikatan termasuklah ikatan-ikatan Syariat, Aqidah dan Tasauf. Manakala kelompok ekstrim modenis umumnya cuba mengajak umat membebaskan diri daripada mengikuti warisan khazanah ilmu-ilmu tradisional Islam termasuklah dalam tasauf. Mereka sering bercakap atas nama pembaharuan agama, tajdid, pembebasan daripada taqlid dan kejumudan, kembali kepada al-Quran dan Sunnah dan sebagainya.
Ancaman terhadap tasauf daripada kelompok ekstrim modenis ini lebih berbahaya kerana mereka berbahasa dan berpakaian agama sehingga masyarakat awam mudah terkeliru. Hakikatnya, dalam mereka mengajak masyarakat tidak bertaqlid kepada khazanah tradisi Islam mereka sebenarnya menjerumuskan masyarakat kepada suatu taqlid yang lebih sempit iaitu bertaqlid kepada tokoh-tokoh dan aliran mereka. Akhirnya masyarakat diajak untuk mengikuti beberapa kerat tokoh yang mereka sanjung secara berlebihan terutamanya Ibnu Taymiyyah, Ibnu al-Qayyim dan kemudiannya Muhammad Ibn Abdul Wahhab dan para pendokong nya.
Pandangan Ibnu Taymiyyah dan Ibnu Al-Qayyim yang mengkritik tasauf mereka angkat tanpa menonjolkan sisi lain yang tidak menyebelahi kecenderungan mereka. Sebenarnya Ibnu Taymiyyah dan Ibnu al-Qayyim menghalakan kritikan mereka terhadap beberapa kumpulan pengamal tasauf pada zaman mereka dan bukannya terhadap tasauf itu sendiri. Mereka tidaklah menafikan tasauf sebagai cabang penting dan disiplin ilmu asasi dalam agama. Buktinya Ibnu Taymiyyah sendiri menganggap dirinya sebagai seorang pengikut tarekat Qadiriyyah. Maqam beliau di Damaskus, Syria juga merupakan kawasan maqam yang di waqafkan khusus untuk para Sufi. Jilid sepuluh dan sebelas daripada himpunan fatwanya juga menghuraikan tasauf. Murid beliau Ibnu al-Qayyim pula telah menulis kitab Madarij al-Salikin dalam tiga jilid yang merupakan huraian kepada kitab Manazil al-Saa`irin karya Imam al-Harawi berkaitan dengan maqam-maqam dalam perjalan ruhani kesufian. Kesimpulannya, dua tokoh ulama kontroversial ini pun tidaklah terlalu menolak atau anti-tasauf seperti sikap segolongan mereka yang sering menjuarakan tokoh-tokoh ini.
Kembalilah kepada Tasauf
Sesudah kita membahaskan dan menperjelaskan tentang tasauf dan pelbagai persoalan yang timbul berkaitannya hanya satu kesimpulan yang paling sesuai dibuat iaitu marilah kita semua kembali kepada tasauf. Kita kembali menghargai dan mengenali tasauf sebagai cabang dan dimensi asasi daripada agama kita yang kita cintai ini. Kita kembali memahami kedudukannya yang sangat harmonis dengan syariat, aqidah dan semua prinsip dan ajaran Islam yang lain. Dan yang paling penting, marilah kita sama-sama menghayatinya dalam kehidupan kita agar agama kita benar-benar terselamat daripada virus-virus dalaman yang boleh menghancurkan kehidupan beragama kita tanpa kita sedari. Hakikatnya, ketaqwaan itu berpengkalan di hati, seperti pesanan Nabi SAW. Jika agama dan ketaqwaan itu sudah tewas di pengkalannya sendiri apakah ia dapat ditegakkan di tempat dan tahap yang lain?
Akhirnya, kami tinggalkan para pembaca budiman dengan sepotong hadis yang menjadi antara induk dalam memahami kedudukan tasauf dan sering dipetik untuk tujuan itu. Imam Muslim dalam Sahihnya meriwayatkan bahawa, Rasulullah SAW ada menceritakan tentang tiga orang yang terawal dihisab di Akhirat kelak. Seorang yang mati syahid di medan perang, seorang ulama yang mengajar ilmu agama dan al-Quran dan seorang hartawan yang dermawan di jalan agama. Akhirnya ketiga-tiga mereka telah diseret di atas muka masing-masing dan dihumban ke neraka kerana kegagalan mereka menjaga keikhlasan, mensucikan niat dan hati masing-masing dalam kehebatan mereka berjuang di jalan Allah. Semoga Allah Jalla Jalaluh mengurniakan keikhlasan kepada kita dan mensucikan hati-hati kita dari segala yang tidak disukaiNya.
No comments:
Post a Comment